„Kurs Sztuki”

Praktyki edukacyjne „Kursu sztuki” wywodzą się z problematyzacji edukacji. Postawa krytyczna, z której wywodzi się taka problematyzacja, zawiera w sobie zarówno historyczną analizę procesu kształcenia, jak i związek z rzeczywistością codziennego doświadczenia. Rozróżniamy proces uczenia i proces kształcenia. Sytuacyjne kształtowanie formy pojawia się w możliwości, jaką daje przestrzeń doświadczania edukacji.

„Zachwyt” to taktyka pracy w praktykach twórczych (i edukacyjnych), którą rozwija „Kurs Sztuki” Metod Fund. Słowo „zachwyt” (захоплення) w języku ukraińskim jest lingwistycznie niepokojące. Zawiera w sobie podwójne działanie o przeciwstawnym znaczeniu. Możemy być zachwyceni wydarzeniem, obrazem, wiadomością; ale to stosunkowo bezpieczne rozumienie słowa zachwyt (pasja, zafascynowanie) może oznaczać również wtargnięcie, zajęcie, posiadanie, rozumiane w ten sposób wskazuje na gwałtowny status działania lub stanu. Ja przechwytuję/zawłaszczam/przejmuję jakieś wydarzenie, obraz, wiadomość, znaczenie.

Słowo „zachwyt” wykorzystujemy w celu określenia zasady metodycznej/taktyki artystycznej, która nadaje procesualność, ustala działanie, której zadaniem jest konkretyzacja (lub powrót) doświadczenia, uczucia, percepcji. Treść „zachwytu” dookreślona zostaje w kręgu innych taktyk artystycznych: interwencji, kontekstualizacji, sytuacji kulturowej, powtórzenia, problematyzacji.

Podejście taktyczne interwencji pozwala nam na interakcję z akademią sztuki i muzeum. W obecnych warunkach metoda ta pomaga odróżnić nasze praktyki budowania relacji z tymi tradycjami i wiedzą, które są tu utrzymywane i odtwarzane.

Bezceremonialnie mylimy metodologiczne podejście artystyczne i analityczne. Burza metodologiczna rodzi pytania o nasze typowe podejście do analizy obrazów i gestów, ich tworzenia i form prezentacji, a także pomaga pozbyć się lęku przed analizą określonego okresu historycznego, tradycji. W metodzie interwencji utrzymujemy napięcie w geście dystansu i zaangażowania w proces – jak na coś patrzymy i wybieramy, systematyzujemy, konstruujemy, jak dzielimy się tym z innymi.

Kontekst lub kontekstualizacja to słowa, które a priori są postrzegane jako ważne dla sztuki współczesnej. Kontekst jest zwykle postrzegany jako drugorzędny wobec dzieła sztuki, jako zwykłe tło lub rama działania, gestu, wypowiedzi. Istnieje jednak zasadnicza różnica między takim rozumieniem kontekstu w sztuce a metodą, którą proponujemy i stosujemy: kontekst jest postrzegany jako ważny i równoprawny element twórczości artystycznej. Kontekst i utwór artystyczny wytwarzają się wzajemnie. W każdym geście/doświadczeniu artystycznym przejawia się i kształtuje kontekst.

Kontekstualizacja odpowiednich czasowo i przestrzennie praktyk edukacyjnych „Kursu sztuki” (dotyczy to również sposobów twórczości artystycznej) zwraca uwagę na lokalną specyfikę kulturową: na przykład na wzajemne wpływy, imitacje i zerwanie w odniesieniu do paradygmatów i modeli zachodniej nowoczesności lub systemu sztuki w jego współczesnej konfiguracji, albo zawieszenie konwencjonalnego kontekstu postradzieckiego/postsocjalistycznego, peryferyjności lub kultury nadrabiania zaległości.

Sytuacja kulturowa to artystyczna strategia interwencji w rzeczywistość autorstwa słowackiego artysty Juliusa Kollera (1939–2007). Koller uważał, że dostęp do aktywnego działania w życiu codziennym można uzyskać poprzez praktyczne konstruowanie sytuacji. To działanie manifestujące obraz kultury współczesności jest możliwe dzięki jednoczesnemu połączeniu ponownego opanowania istniejących sytuacji i przedmiotów z subiektywnym doświadczeniem zaangażowanego/ej w proces artysty/ki. Życie codzienne staje się szczegółowe, dostępne dla krytyki, oporu, aktywnego świadomego działania, a przede wszystkim dla tworzenia nowej rzeczywistości kulturowej.

Przejawić sytuację kulturową oznacza ją wypracować. Jako wyniki naszych konkretnych decyzji, które poszukują formy w przestrzeni i czasie, granice przecinają jednorodną przestrzeń. Jest to czasowe przechwycenie i uwolnienie miejsca, które charakteryzuje się dwoistością i jednoczesnością procesu: ujawnieniem tego, co jeszcze nie powstało, możliwością dostrzeżenia potencjału obecnej chwili i refleksją nad nią.

Powtórzenie. Podążając za postawą ponownego wymyślania zadań sztuki i sposobów myślenia o sztuce współczesnej (krytycznej), zwracamy uwagę na ponowne przemyślenie wcześniejszych doświadczeń artystycznych. Celem powtórzenia jest odejście od zwykłego bezkrytycznego zapożyczania środków artystycznych i twórczych oraz próba spojrzenia na nie jako na problem, sprawdzenie uznanych form artystycznych pod kątem ich skuteczności i zgodności z teraźniejszością. Powtarzając, przywołując zestaw narzędzi artystów – podejścia i metody, środki i formy, pracę z różnymi kontekstami – ponownie je aktualizujemy, aby stworzyć obraz kultury, w której się znajdujemy.

Problematyzacja form artystycznych jest punktem wyjścia do opracowania skutecznych form wypowiedzi i treści, które zachowałyby związek z rzeczywistością doświadczenia i otaczającą przestrzenią. Problematyzacja to podejście metodologiczne zaproponowane przez Michela Foucaulta. Dokonał on przeglądu postawy krytycznej w filozofii, która może być realizowana w analizie problematyzacji: jak i dlaczego typy zachowań, zjawisk czy procesów stają się problemem; jakie elementy są istotne oraz jaka jest forma i zasada określonej problematyzacji, jakie są jej wpływy, efekty i skutki. Problematyzacja nie jest konsekwencją/odbiciem kontekstu lub sytuacji, ale zawsze oryginalną, specyficzną, jednostkową reakcją myśli na sytuację lub kontekst. W tym sensie problematyzacja jest związana z wyobrażeniem, ponieważ w procesie problematyzacji i jej historycznej analizy ustala się oryginalny związek między myślą a realną sytuacją. W ten sposób celem krytyki staje się reproblematyzacja.

Edukacja jest przestrzenią eksperymentu dla ujawniania się wiedzy, przestrzenią wyobraźni i konstruowania (zachwytu i zdystansowania). Dzięki sytuacyjności i eksperymentalności praktyki edukacyjne poprzez uwolnienie dają działaczowi przestrzeń i czas na problematyzację efektów i konsekwencji swoich działań.

Sytuacyjność, kontekstualizacja, krytyczna postawa problematyzacji i akcent na praktykę wydają się nam nieodłączną częścią rozważań na temat formy sztuki. Nasze konkretne odpowiedzi na to, co dane, szukają swojego spełnienia, artykulacji i formy wyrazu, z kolei kształtowania formy również wyraża rzeczy. Powinniśmy chwilowo zawładnąć przestrzenią, dać się ponieść i uwolnić miejsce na wyrażenie tego, co jeszcze nie zostało powstało, możliwości dostrzeżenia potencjalności chwili obecnej i refleksji nad nią.